‘De Streepjescode’: een instrument om te praten over autisme (ASS)

Op internet is tegenwoordig zo veel informatie beschikbaar over psychologie. Ik ben vast niet de enige die in een mapje allemaal mooie afbeeldingen, digitale werkboekjes en invulformulieren heeft opgeslagen die ik verder nog nooit heb gebruikt.

Maar soms kom je iets tegen, wat gewoon zo goed werkt dat je het zonder enige moeite integreert in je werk. Dit gebeurde bij mij met ‘De Streepjescode’.

Wat is ‘De Streepjescode’?

‘De Streepjescode’ werd in 2021 ontwikkeld door Lindy Simons werkzaam bij STEVIG als gedragsdeskundige. Het is ontwikkeld om mensen bij wie de classificatie autisme is gesteld in één oogopslag inzicht te geven in hoe de kenmerken van ASS er voor deze persoon uitzien. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van het metafoor van ‘De Streepjescode’.

‘De Streepjescode’ als metafoor voor de diversiteit binnen het autismespectrum

Net zoals ieder product in de supermarkt een unieke streepjescode heeft, is ook ieder persoon met een classificatie binnen het autismespectrum uniek. De kenmerken passend bij de classificatie ASS volgens de DSM-5 kunnen op verschillende manieren aanwezig zijn. Waar bij één persoon één kenmerk op de voorgrond kan staan, kan een ander persoon die ook aan de classificatiekenmerken van ASS voldoet veel meer last hebben van een ander kenmerk. Ook binnen ieder kenmerk zie je verschillen in waar iemand in het dagelijks leven tegenaan loopt.

Bij ‘De streepjescode’ worden alle criteria van ASS aan de rechterkant weergegeven. Er is ruimte om per kenmerk de voorbeelden op te schrijven die bij een specifiek persoon worden herkend. Vervolgens kan per voorbeeld een streep worden gezet in ‘De streepjescode’. Voorbeelden die zeer duidelijk aanwezig zijn of waar iemand veel last van heeft, krijgen een dikke streep. Voorbeelden waar iemand minder last van heeft of minder vaak aanwezig zijn in het dagelijks leven van de persoon krijgen een dunnere streep.

Al deze strepen van wisselende diktes, bij sommige criteria veel strepen en bij andere criteria minder strepen, vormen uiteindelijk samen een streepjescode, die de unieke uitingsvorm representeert van wat we ASS noemen voor een bepaald individu.

Wat ik mooi vind aan ‘De streepjescode’ is dat het een beschrijvend metafoor is voor autisme. Je kijkt samen met een persoon welke kenmerken van ASS worden herkend, maar je pretendeert daarmee geen verklaring te geven van de klachten of vast te kunnen stellen ‘hoe’ iemand in elkaar zit. Want hoe dat precies zit… dat weten we eigenlijk helemaal niet zo goed en er zijn ook veel individuele verschillen tussen mensen met dezelfde classificatie. Dit geldt voor ASS en ook voor andere psychische stoornissen.

‘De Streepjescode’ als onderdeel van diagnostiek

Door de heldere vorm van ‘De streepjescode’, vind ik het een zeer fijne vorm om aan iemand terug te koppelen aan het einde van het diagnostiektraject of iemand voldoet aan de criteria van ASS en op welke manier dit er voor iemand persoonlijk uitziet. Ik gebruik ‘De Streepjescode’ dan ook al sinds 2021 bij iedere terugkoppeling voor ASS-onderzoek bij zeer diverse doelgroepen (mensen met een forensisch kader, mensen met een LVB, in de algemene SGGZ en bij mensen met eetproblemen). Ik heb gemerkt dat het bij iedereen goed aansloot, ondanks de grote verschillen tussen deze personen.

Ik laat je nu zien welke stappen ik zelf neem tijdens een diagnostiektraject, zodat je zelf deze werkwijze kan volgen.

Stap 1: Pak een leeg formulier erbij van ‘De streepjescode’ wanneer je alle informatie hebt verzameld tijdens het diagnostische proces (dossierinformatie, klinische observaties, gespreksgegevens van de persoon zelf en van naasten/opvoeders die iemand heeft zien opgroeien) en aan de integratie/conclusie begint te schrijven.

Stap 2: Terwijl je de integratie aan het schrijven bent, voeg je per kenmerk de belangrijkste voorbeelden toe aan ‘De streepjescode’. Op deze manier krijg je zelf in een oogopslag zicht op hoe de kenmerken er voor deze persoon uitzien en word je gedwongen na te denken over waar de persoon het meeste last van heeft (doordat je dikke of dunne streepjes zet). Dit helpt jou een goede integratie te schrijven en passende adviezen te geven.

Stap 3: Voeg ‘De streepjescode’ als bijlage toe aan het diagnostisch verslag en print ‘De streepjescode’ uit en neem het mee naar het adviesgesprek.

Stap 4: Tijdens het adviesgesprek: Laat ‘De streepjescode’ zien, leg het metafoor uit. Dit kan je bijvoorbeeld als volgt doen:

‘Er zijn veel verschillende manieren waarop je kan voldoen aan de kenmerken van ASS. Daarom heeft niemand met de classificatie ASS precies van dezelfde dingen last. We noemen het allemaal ASS, maar het ziet er bij iedereen anders uit. Je kan het zien zoals producten in de supermarkt. Ieder product heeft een eigen streepjescode en iedere code is uniek.

Aan de rechterkant zie je alle kenmerken van ASS. Om aan de classificatie ASS te voldoen, moeten de drie eerste kenmerken allemaal herkend worden. Van de laatste vier kenmerken moeten ten minste twee van de vier worden herkend.’

(nu leg je in grote lijnen uit welke kenmerken bij deze persoon worden herkend en of iemand daarmee voldoet aan de criteria van ASS)

‘Ik wil nu samen met jou je streepjescode doorlopen. Voor ieder voorbeeld dat bij een kenmerk staat, wordt in je streepjescode een streep aangegeven. Voorbeelden die een grote impact op je leven lijken te hebben of heel vaak aanwezig zijn heb ik met een dikke streep aangegeven. Voorbeelden die minder vaak aanwezig zijn of waar je minder last van lijkt te hebben met een kleine streep. Laten we nu je hele streepjescode doorlopen’

Loop vervolgens samen de voorbeelden door. Sta per kenmerk stil om te checken of er vragen of opmerkingen zijn over wat er staat.

Stap 5: Vervolg het adviesgesprek zoals gewoonlijk en geef ‘De Streepjescode’ aan het einde van het gesprek geprint mee.

De streepjescode als onderdeel van behandeling

Als iemand in behandeling is waarbij de classificatie ASS al gesteld is, kan je ‘De Streepjescode’ gebruiken om iemand inzicht te geven op welke wijze de kenmerken van ASS bij deze persoon worden herkend. Dit kan bijvoorbeeld als onderdeel van een psycho-educatie traject.

In het geval van een behandeltraject vul je ‘De Streepjescode’ niet in voor de persoon, maar ga je er samen mee aan de slag. Per criterium vul je samen de meest opvallende voorbeelden in. Hier kan je informatie uit een diagnostisch verslag voor gebruiken en gespreksinformatie van de persoon zelf en naasten. Door iemand zelf te vragen de dikte van de lijnen te bepalen, krijg je samen inzicht in waar iemand zelf het meeste tegenaan loopt en mogelijk hulp nodig heeft. Dit kan verdere aanknopingspunten geven voor de behandeling. Daarnaast is ‘De Streepjescode’ ook een mooi overzicht waarmee een persoon aan anderen uit kan leggen waar hij/zij tegenaan loopt en behoefte aan heeft.

Waar je bij een classificerend diagnostiektraject meer focust op het overbrengen van waarom iemand voldoet aan de criteria van de DSM-5 (en dus meer kijkt naar klachten), is er in een behandeltraject meer ruimte om ook de krachten van iemand binnen ieder kenmerk toe te voegen.

Gratis download ‘De Streepjescode’

Hieronder kan je een Word-document downloaden om zelf aan de slag te gaan met de streepjescode. Ook kan je een ingevuld exemplaar downloaden om als voorbeeld te gebruiken.

Vragen over ‘De Streepjescode’

Lindy Simons is zo vriendelijk om ‘De Streepjescode’ beschikbaar te stellen voor deze blog, zodat we daar allemaal gratis gebruik van mogen maken. Vragen en opmerkingen mogen in de reacties onder deze blog worden achtergelaten, maar je mag deze ook naar Lindy zelf richten. Dat kan door haar te mailen op lindysimons@hotmail.com of te bellen naar 0642465637.

Nooit meer een blog missen?

Wil je al mijn ontdekkingen binnen het vakgebied zoals boekentips en gratis downloads nooit meer missen? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief helemaal onderaan deze pagina.