Tijdens een inspirerende opleidingsdag voor supervisoren, georganiseerd door Gedachten Uitpluizen, ontmoette ik Joost Baas. Uit deze ontmoeting ontstond het idee om Joost een boekenlijst te laten samenstellen met boeken die volgens hem essentieel zijn voor elke hulpverlener.

Joost Baas merkt op dat veel collega’s geneigd zijn boeken te lezen die specifiek gericht zijn op een bepaalde stroming, klacht of protocol. Hoewel deze boeken waardevol kunnen zijn, zijn er ook boeken die op een bredere en zeer praktische manier bijdragen aan ons vak. Deze boeken bieden inzichten die het hulpverlenen vergemakkelijken en een dieper begrip van ons werk geven. De volgende vier boeken raadt Joost geregeld aan bij bijvoorbeeld de cursisten die zijn basiscursus Cognitieve Gedragstherapie (CGT) voor mensen die werken met de EPA-doelgroep (Ernstige Psychiatrische Aandoeningen). Hij benadrukt echter dat deze boeken waardevol zijn voor elke hulpverlener, ongeacht de doelgroep waarmee ze werken.

Wat hebben de vier boeken met elkaar gemeen? Volgens Joost Baas beschrijven en vatten ze de belangrijkste essenties van kennis die al veel langer bestaat binnen het vakgebied op begrijpelijke wijze samen. Eerdere werken bevatten vaak dezelfde kennis, maar zijn meestal dikke, moeilijker leesbare pillen.

Volgens Joost Baas moet een hulpverlener de essentie achter interventies goed begrijpen, zodat zij in samenwerking met een patiënt interventies met een doordachte reden kunnen toepassen, in plaats van willekeurig interventies aan te bieden. Hij vergelijkt dit met de basisvaardigheden van een goede kok. Als een kok begrijpt hoe de basissmaken werken, wordt koken eenvoudiger en het resultaat beter.

Joost Baas identificeert vier basispijlers van transdiagnostische kennis die de basis zijn voor de hulpverlener, vergelijkbaar met wat de kennis over basissmaken is voor een kok:

1. Werken aan gedragsverandering.
2. Werken met een systeem.
3. Zingeving betrekken in het werk.
4. Werken in een team.

In deze blog wordt voor iedere pijler een boek aanbevolen. In gesprek kwamen Joost en ik er op dat het mooi zou zijn om mensen die na het lezen van de vier boeken meer willen lezen op weg te helpen. In de volgende lijst zie je daarom bij ieder boek aanvullende leestips voor wie zich verder wil verdiepen, sommige boeken zelfs speciaal door de schrijver getipt.

Pijler 1: Werken aan gedragsverandering.

Boekentip: ‘Helpen veranderen: Motiveringsstrategieën in de psychotherapie’ van Ger P. J. Keijsers, Caroline J. C. Vossen en Lam H. A. Keijsers. 

De schrijvers leggen helder uit hoe je effectief kunt interveniëren zonder in de valkuil van de ‘reparatiereflex’ te stappen. De realiteit is dat niet alles op te lossen is, laat staan met een quick fix. “Helpen Veranderen” biedt waardevolle inzichten in hoe je hiermee omgaat, en benadrukt het belang van een geduldige en motiverende benadering in de therapeutische praktijk.

Om patiënten met psychische problemen effectief te behandelen, is een evidence-based benadering alleen niet voldoende. De patiënt moet gestimuleerd worden om actief met de behandeltechnieken aan de slag te gaan. Dit boek biedt therapeuten een duidelijk overzicht van strategieën om patiënten te motiveren voor psychologische behandelingen. Wat kun je doen als een patiënt zijn huiswerk niet maakt en vaak niet op afspraken verschijnt? Hoe ga je om met patiënten met een moeilijke omgangsstijl? Voor elk probleem worden interventies beschreven en geïllustreerd met voorbeelden uit de praktijk.

Met talrijke tips voor het verbeteren van de therapeutische relatie ondersteunt dit boek therapeuten bij het aanpakken van veelvoorkomende uitdagingen. De auteurs, ervaren klinisch psychologen/psychotherapeuten, hebben via wetenschappelijk onderzoek en publicaties bijgedragen aan de kennis over therapeutische relaties en motivatie. Hun inzichten maken dit boek tot een klassieker in het vakgebied en bieden een diepgaand begrip van gedragsverandering.

Smaakt dit boek naar meer? Joost verwijst je dan naar www.DirectieveTherapie.nl. Daar staat volgens hem een schat aan inspirerende artikelen die vaak gebaseerd zijn op dezelfde schrijvers die in het boek ‘Helpen veranderen’ aangehaald worden.

Pijler 2: Werken met een systeem.

Boekentip: ‘Systemisch werken: Een relationeel kompas voor hulpverleners’ van Anke Savenije, Justine van Lawick en Ellen Reijmers.

“Systemisch Werken” is een boek dat de kracht van systemisch denken en handelen benadrukt. Het biedt praktische richtlijnen voor het werken binnen familie- en andere sociale systemen. De auteurs maken complexe theorieën begrijpelijk en toepasbaar in de praktijk. Problemen, of ze nu als individueel of relationeel worden beschouwd, worden beïnvloed door vele mensen: partners, familieleden, vrienden, buren, collega’s, en hulpverleners. Al deze relaties zijn ingebed in sociale, culturele en maatschappelijke contexten. Systemisch werken houdt in dat deze relaties en contexten bij de hulpverlening worden betrokken. Dit kan betekenen dat er gesprekken plaatsvinden met meerdere personen, of dat er in gesprekken met individuen aandacht is voor de rol van anderen in hun leven.

In de praktijk blijkt dit vaak uitdagend. Dit boek dient als een kompas voor hulpverleners die systemischer willen werken of praktische handvatten zoeken voor het werken met gezinnen, familieleden, partners, ouders, volwassenen en kinderen, al dan niet met individuele problematiek en soms met complexe netwerken. Het boek beschrijft het theoretisch kader van systemisch werken, oftewel de ‘systemische brillen’, en hoe dit in de praktijk wordt toegepast. Het is sterk praktijkgericht, met talrijke voorbeelden en een selectie van de vele technieken die gebruikt kunnen worden. Bij het boek hoort ook een online leeromgeving met illustraties, aanvullende literatuur, ondersteunend materiaal en oefeningen.

Smaakt dit boek naar meer? Joost tipt als vervolgliteratuur:

• ‘Gedragsverandering in gezinnen’ van Alfred Lange.
• ‘Handboek systeemtherapie’ van A. Savenije, M.J. van Lawick en E.Reijmers, dezelfde schrijvers als van het boek ‘Systemisch werken’.

Pijler 3: Zingeving betrekken in het werk.

Boekentip: ‘Zingevende gespreksvoering: Helpen als er geen oplossingen zijn’ van Marloleine Vosselman en Kick van Hout.

Dit boek gaat over het voeren van diepgaande gesprekken die verder gaan dan oppervlakkige uitwisselingen. Het is bedoeld om hulpverleners te ondersteunen bij het samen met hun cliënten ontdekken wat hen werkelijk drijft en motiveert. “Zingevende Gespreksvoering” biedt hulpmiddelen om gesprekken te verdiepen en zinvolle verbindingen te maken, wat cruciaal is voor effectief hulpverlenen.

Hulpverleners willen mensen helpen, maar wat zeg je tegen een ernstig zieke cliënt die vraagt: ‘Waarom ik?’ En hoe bied je ondersteuning aan een succesvolle cliënt die zijn leven als een ondraaglijke sleur ervaart? Wat kun je doen als er geen duidelijke oplossingen zijn? Zingevende gespreksvoering biedt vaardigheden en werkvormen voor het professioneel begeleiden bij existentiële vragen.

Het thema zingeving leeft sterk onder professionele hulpverleners, maar velen vinden het lastig om methodisch te werk te gaan bij zinvragen. Het concreet vormgeven van zingevende gespreksvoering is vaak minder moeilijk dan gedacht. Aan de hand van vier aspecten van zinvragen, die methodische aanknopingspunten bieden, presenteert dit boek een bruikbaar handelingsmodel voor hulpverleners.

Het handelingsmodel voor hulpverleners is gebaseerd op goed onderbouwde theorie en biedt verrassende invalshoeken. De vele praktijkvoorbeelden maken dit boek herkenbaar en toegankelijk.

Wil je meer lezen? Speciaal voor deze blog raadt Marjoleine Vosselman de volgende boeken aan:

• ‘De zin van het bestaan‘ van Victor Frankl. Zelf schreef ik deze blog over het fantastische boekje.
• ‘Existential psychotherapy‘ van Yalom.
• De twee persoonlijke favorieten van Marjoleine: ‘Zorg voor de ziel‘ en ‘Dark nights of the soul’ van Thomas Moore.
• Het werk van Joseph Cambell over de reis van de held vindt ze echt toe aan een herwaardering. Heel toegankelijk is een superklein boekje van Mieke Bouma: ‘De kleine Campbell‘.
• ‘Handboek meditatief ontspannen‘ van Jon Kabat-Zinn is voor Marjoleine persoonlijk een heel belangrijk basiswerk.
• Ook ‘Geweldloze Communicatie‘ van Marshall Rosenberg vindt ze een belangrijk basiswerk.

Pijler 4: Werken in een team.

Boekentip: ‘De hei op!’ van René Meijer en Lex Mulder.

Als je in een team werkt en niets van groepsdynamica begrijpt, kan je hier behoorlijk op stuklopen. “De Hei op!” biedt een heldere samenvatting van kennis over groepsdynamica, ideaal voor hulpverleners die in teams werken en/of met groepen werken. Mulder maakt complexe theorieën begrijpelijk en toegankelijk.

Dit boek behandelt teamontwikkeling vanuit een groepsdynamisch perspectief en helpt teamcoaches en trainers om weloverwogen beslissingen te nemen en de juiste interventies te doen. Groepsdynamisch werken kan worden gecombineerd met andere theorieën en modellen, die effectiever worden met een groepsdynamische benadering.

Opdrachtgevers, leidinggevenden en HR-professionals kunnen met dit boek de juiste keuzes maken voor teaminterventies en zorgen voor duurzame effecten van heidagen.

René Meijer en Lex Mulder, ervaren teamcoaches en bedrijfstrainers, delen hun jarenlange ervaring met teamcoaching en teamtrainingen in organisaties.

Smaakt dit boek naar meer? Lees dan ook  “Handboek Groepsdynamica” van Remmerswaal.

Conclusie

Het lezen van deze vier boeken helpt je volgens Joost de essentie van het vak te vatten. Ze bieden geen kant-en-klare antwoorden, maar wel de kennis en handvatten om je werk beter te begrijpen en effectiever te zijn. Ze helpen je om niet te vervallen in hypes, maar voeling te houden met de oude, waardevolle kennis.

Dus, als je je afvraagt wat je moet lezen als hulpverlener, begin dan met deze vier boeken.

P.s. De oplettende lezer zal opvallen dat er geen CGT-boeken bij staan, terwijl Joost een echte gedragstherapeut is. Waarom dan niet? Hij gaat ervan uit dat de meeste boeken binnen de CGT iedereen al bekend zijn. Wil je toch weer eens wat nieuws over CGT lezen, dan is dit boek erg de moeite waard:

“Cognitieve gedragstherapie. Verandering op maat”, van Anouk Vanden Bogaerde, Pauline Stas, Kristofhoorelbeke en Ernst Koster.